HISTORIA MIASTA GDANSKA


Poczatki Gda´nska siegaja roku 980. Krótko przed ´swietami Wielkiej Nocy roku 997 pojawil sie w tych stronach biskup rodem z Czech, misjonarz Wojciech, znany tez pod imieniem Adalbert. Wkrótce zginal z rak poga´nskich Prusów, a jego zycie i ´smier´c opisal benedykty´nski mnich z klasztoru na Awentynie - Jan Kanapariusz. Wla´snie on zanotowal slowa urbs Gydannyzc - odnoszace sie do miasta Gda´nska, gdzie ´swiety ochrzci´c mial duza liczbe nawróconych. Jest to zarazem pierwsza pisana wzmianka o grodzie nad Motlawa.

Zespól grodowo-miejski, a zarazem portowy zaczal sie tworzy´c na dobre w drugiej polowie dziesiatego wieku. W Gda´nsku, rzadzonym przez dynastie ksiazat pomorskich, rodzima ludno´s´c slowia´nska koegzystowala z coraz to liczniej przybywajacymi z zachodu kupcami i rzemie´slnikami.

Dzieki staraniom ksiecia ´Swietopelka II Wielkiego Gda´nsk uzyskal prawa miejskie (lubeckie). Syn tego wladcy, ostatni ksiaze Pomorza Gda´nskiego - M´sciwoj II, zwany tez Mestwinem, moca zawartego w 1282 roku w Kepnie aktu, przekazal swoja ziemie ksieciu Wielkopolski - Przemyslowi II. Byl to akt duzej wagi politycznej, umozliwil bowiem zjednoczenie ziem polskich. W okresie chaosu, jaki zapanowal w Gda´nsku po ´smierci Waclawa Czeskiego, kasztelan Bogusza wezwal na pomoc Krzyzaków. Zakonni rycerze po zajeciu zamku dokonali tu w roku 1308 pogromu, który przeszedl do historii jako "rze´z Gda´nska".

Dlugo i z determinacja dazyli gda´nszczanie do uwolnienia sie spod krzyzackiego panowania. Warto jednak pamieta´c, ze w czasach zwierzchno´sci Zakonu nad miastem powstal m.in. kanal Raduni, a nad nim istniejacy do dzi´s Wielki Mlyn - najpotezniejsza ze ´swieckich budowli w portowym grodzie. Wymierne korzy´sci, i to zarówno w okresie panowania krzyzackiego, jak i po zawarciu pokoju toru´nskiego, dawala tez Gda´nskowi przynalezno´s´c do Zwiazku Miast Hanzeatyckich (1361-1669). Miasto porównywano do lwa, dzielnie strzegacego zasobnego spichlerza Hanzy.

Po klesce militarnej Krzyzaków pod Grunwaldem (1410), Gda´nsk opowiada sie za polskim królem. Kres panowania Zakonu w grodzie nad Motlawa przyniesie jednak dopiero rok 1454. Krzyzacy zostaja wypedzeni. Król Kazimierz Jagiello´nczyk nie tylko dokonuje inkorporacji Gda´nska do Korony, lecz obdarza jego mieszka´nców licznymi przywilejami, z których najwazniejszy, zwany "Wielkim", podpisany zostaje w dniu 15 maja 1457 roku. Miasto wzbogaca sie o wielkie dobra, bedace wcze´sniej wlasno´scia Zakonu. Wladze miejskie oraz tutejsi kupcy otrzymuja liczne uprawnienia. W herbie miasta, ponad dwoma krzyzami, bedzie odtad widniala królewska korona Jagiellonów.

Reformacja, która dotarla do Gda´nska juz w latach dwudziestych XVI wieku, radykalnie odmienila oblicze wyznaniowe grodu nad Motlawa. Protestancki Gda´nsk zawziecie zabiega o swobode wyznaniowa i w ko´ncu wolno´s´c te sobie wywalczy. Odtad tolerancyjne dla innowierców miasto oraz najblizsze jego okolice dawa´c beda schronienie rozmaitym dysydentom religijnym. Trafia tu liczne rzesze holenderskich menonitów i Szkotów. Przybywa´c beda hugenoci oraz Zydzi.

Tamten dawny, bardzo bogaty i liczacy sie w Europie Gda´nsk - miasto wielu narodowo´sci, odmiennych kultur, religii i jezyków, najbardziej miedzynarodowe ze wszystkich miast Rzeczypospolitej, stanowil jedyna w swoim rodzaju wspólnote odmienno´sci. Pisarze staropolscy mieli mu za zle kosmopolityzm i hardo´s´c wzgledem królów polskich. A jednak w obliczu zagrozenia ze strony Szwedów, miasto, nie baczac na ofiary i wyrzeczenia, potrafilo okaza´c stanowczy opór. Oblezony przez Rosjan i Sasów Gda´nsk stanal tez w obronie honoru i tronu polskiego króla Stanislawa Leszczy´nskiego w roku 1734.

Niestety po II rozbiorze Polski miasto nie bylo juz w stanie przeciwstawi´c sie pruskiej aneksji. Zdobyty przez Francuzów w roku 1807 Gda´nsk otrzymal wprawdzie status Wolnego Miasta, lecz trwalo to tylko do roku 1814.

Kolejne cztery dziesiatki lat zwyklo sie okre´sla´c czasem wielkiego kryzysu, upadku i katastrofy gospodarczej miasta.

W czerwcu 1919 roku, na mocy Traktatu Wersalskiego, powstaje Wolne Miasto Gda´nsk, nad którym piecze sprawuje Liga Narodów, a ´sci´slej, jej Wysocy Komisarze. Lata trzydzieste w Gda´nsku to narastajaca faszyzacja i terror. Strzaly oddane pierwszego wrze´snia 1939 roku o ´swicie z pancernika Schlezwig-Holstein w kierunku polskiej zalogi wojskowej na Westerplatte rozpoczynaja II wojne ´swiatowa.

Zdobyty w marcu 1945 roku przez wojska II Frontu Bialoruskiego Gda´nsk wkrótce zamieniony zostanie w morze ruin. Na szcze´scie po burzycielach przyszli budowniczowie, konserwatorzy i arty´sci, by przez kolejnych kilkadziesiat lat przywraca´c miastu jego blask.

Gda´nszczanie zawsze cieszyli sie opinia ludzi niepokornych, nie pozwalajacych latwo sie zniewoli´c. Mówiono, iz sa twardzi i hardzi w stosunku do kazdego ciemiezyciela. Gda´nsk nieodmiennie, przez caly okres powojenny, pozostawal synonimem wolno´sciowych aspiracji i daze´n Polaków. Tragiczne pietno odcisnal na mie´scie i jego mieszka´ncach grudzie´n 1970 roku, kiedy to doszlo do uzycia broni przeciwko strajkujacym robotnikom. Jego ofiary upamietniaja dzi´s slynne "Trzy krzyze", czyli Pomnik Poleglych Stoczniowców, postawiony u bram Stoczni Gda´nskiej.

"Gda´nski sierpie´n" 1980 roku historycy uznaja dzi´s za poczatek procesu rozpadu powojennego porzadku na Starym Kontynencie. Masowe strajki, zako´nczone podpisaniem w Stoczni Gda´nskiej slynnych Porozumie´n Sierpniowych stworzyly wylom, który w konsekwencji doprowadzil do uksztaltowania sie nowej mapy politycznej Europy. Oto jeszcze jedno oblicze Gda´nska, miasta, z którym juz zawsze kojarzy´c sie beda w ´swiecie wolne zwiazki zawodowe, "Solidarno´s´c" i laureat Pokojowej Nagrody Nobla, a zarazem pierwszy prezydent III Rzeczypospolitej - Lech Walesa.

W roku 1997 Gda´nsk uroczy´scie obchodzil milenium, czczac swojego patrona ´Sw. Wojciecha, za sprawa którego tysiac lat temu po raz pierwszy odnotowana zostala nazwa grodu nad Motlawa. Szeroko otwarty na ´swiat Gda´nsk byl na przestrzeni swoich dlugich dziejów miastem na wskro´s europejskim."Nec temere, nec timide", czyli "bez strachu, ale z rozwaga", jak glosi stara laci´nska sentencja, umieszczona na wielkim herbie miasta. Historia zatoczyla kolo. Dzisiejszy Gda´nsk, jak niegdy´s, tetni zyciem i wciaz na nowo, pamietajac o przeszlo´sci, buduje swoja wlasna tozsamo´s´c.